dr Jacek Potulski
Jest to pytanie szczególnie istotne w sytuacji, w której rozszerza się liczba placówek medycznych, w których jest ona dokonywana na życzenie pacjentów. Chodzi tutaj oczywiście o zabieg polegający na pozbawieniu mężczyzny funkcji prokreacyjnej poprzez przecięcie nasieniowodów bez upośledzenia jego zdolności do odbywania stosunków płciowych (w odniesieniu do kobiet również stosuje się chirurgiczne metody sterylizacji). Jest to zabieg odwracalny, aczkolwiek przywrócenie prokreacji jest z medycznego punktu widzenia trudniejsze, niż jej pozbawienie.
Problemy prawne dotyczą legalności sterylizacji w przypadku wyrażenia zgody przez pacjenta bez medycznego uzasadnienia zabiegu. Innymi słowy – Czy pacjent może wyrażając zgodę na dokonanie sterylizacji w sposób skuteczny wyłączyć odpowiedzialność lekarza takiego zabiegu dokonującego? Kwestia ta nie została w sposób jednoznaczny opisana w przepisach. Problem ewentualnej depenalizacji dotyczy pozaustawowego kontratypu (okoliczności wyłączającej kryminalną bezprawność czynu) zgody pokrzywdzonego do dokonania zabiegu wazektomii. Spór dotyczy oczywiście kwestii uznania sterylizacji za legalną metodę antykoncepcyjną.
J. Warylewski (Prawo karne. Część ogólna, Warszawa 2012 r.) uznał, iż „możliwe jest uznanie kontratypizacji takiego czynu przez odpowiedni kontratyp, do którego znamion należeć będzie m.in. zgoda pokrzywdzonego. Sterylizacja „na życzenie” – w celu innym, niż leczniczy jest więc dopuszczalna, poprzez legalizację kontratypu zgody pokrzywdzonego, w szczególności w sytuacji pełnej świadomej zgody pacjenta, wyrażonej przed zabiegiem. Podobny pogląd wyraził A. Wąsek (Czy dobrowolna sterylizacja jest przestępstwem, Państwo i Prawo 1988, nr 8).
Spełnione muszą być jednak następujące warunki:
- zgoda musi być wyrażona dobrowolnie,
- przez osobę dorosłą,
- świadomą treści zgody,
- zgoda co oczywiste musi być wyrażona przed zabiegiem,
- a przepisy prawa medycznego wymagają również aby zgoda na każdy zabieg była co do zasady wyrażana na piśmie (ta ostatnia przesłanka nie wpływa jednak na legalność karnoprawną zabiegu).
Oczywiste jest również, że zabieg winien być dokonany zgodnie z zasadami sztuki medycznej.
Nie można jednak zapominać, że w doktrynie pojawiają się poglądy uznające nawet dobrowolną sterylizację za działanie bezprawne, sprzeczne z treścią art. 156 § 1 pkt 1 k.k. – wg A. Liszewskiej (A. Liszewska, Odpowiedzialność karna za błąd w sztuce lekarskiej, Kraków 1998 r.) sterylizacja na życzenie, nieuzasadniona leczeniem pacjenta jest ze swej natury nielegalna. Pogląd ten nie uznaje dopuszczalności decydowania o własnej prokreacji i nie przyznaje pokrzywdzonemu (?) prawa do wyrażania skutecznej dla lekarza zgody na dokonanie wazektomii bez uzasadnienia leczniczego. W doktrynie prawa karnego dominuje pogląd co do legalności wykonywania wazektomii w celach nieterapeutycznych w sytuacji, w której spełnione są powyższe przesłanki. Wynika to z faktu uznania autonomii pacjenta, w szczególności z prawa do decydowania o własnej płodności. Prawo to należy traktować jako zasadnicze – państwo nie może decydować arbitralnie o takich sprawach jak płodność danej osoby – pozostaje to w sferze uznania pacjenta decydującego się na przecież najskuteczniejszą metodę antykoncepcji.