Odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie

Mariusz Szatkowski

Zgodnie z treścią art. 552 § 4 k.p.k. odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania.

Niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie

Jak wskazują przedstawiciele doktryny, „niewątpliwa niesłuszność” tymczasowego aresztowania przejawia się w trzech postaciach:
1) gdy było ono zastosowane z obrazą przepisów rozdziału 28 kodeksu postępowania karnego niezależnie od rodzaju wydanego orzeczenia kończącego postępowanie – a więc w szczególności wtedy, gdy nie zachodziła w momencie zastosowania tymczasowego aresztowania uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można było ustalić jego tożsamości albo nie miał on w kraju stałego miejsca pobytu, czy też w sytuacji, gdy nie zachodziła uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne;
2) gdy z uwagi na rodzaj prawomocnego rozstrzygnięcia kończącego postępowanie karne, okazuje się, że zastosowanie tego środka było niezasadne. W takim wypadku ocena słuszności zastosowania tymczasowego aresztowania powinna być dokonywana z perspektywy tego rozstrzygnięcia. Dotyczy to takich rozstrzygnięć, w których oskarżonemu nie została przypisana wina, a więc gdy ostatecznie nie poniósł on odpowiedzialności karnej;
3) gdy – pomimo przypisania winy i sprawstwa – w stosunku do oskarżonego nie została ostatecznie orzeczona bezwzględna kara pozbawienia wolności (a więc, gdy osoba ta zostanie skazana na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu, karę ograniczenia wolności lub karę grzywny).

Odszkodowanie i zadośćuczynienie

W kwestii odszkodowania, należy wskazać, że: szkoda na mieniu obejmuje pokrycie poniesionych strat i utraconych korzyści – w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. Damnum emergens, czyli szkoda rzeczywista, jest to strata w mieniu poszkodowanego, która objawia się w zmniejszeniu aktywów lub zwiększeniu pasywów na skutek niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, lucrum cessans natomiast to utracona korzyść, jaką poszkodowany mógłby uzyskać, gdyby nie została mu wyrządzona szkoda. Z kolei zadośćuczynienie za doznaną krzywdę stanowi odszkodowanie za szkodę niematerialną wynikłą z niesłusznego zastosowania środka zabezpieczającego w postaci tymczasowego aresztowania, które ma formę jednorazowego świadczenia pieniężnego ze strony Skarbu Państwa. Należy tu mieć na uwadze naruszenia dóbr osobistych, które nie wywołują skutków w majątku pokrzywdzonego, powodują natomiast cierpienia fizyczne i psychiczne związane z wykonaniem tego środka zabezpieczającego.

Wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania powinien być złożony w sądzie okręgowym właściwym ze względu na miejsce, w którym nastąpiło zwolnienie tymczasowo aresztowanego. Wniosek skierowany do właściwego sądu jest wolny od opłat sądowych, niezależnie od żądanej kwoty odszkodowania i zadośćuczynienia. Należy go jednak złożyć w terminie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w której oskarżony pozostawał tymczasowo aresztowany.